Η σταδιακή μετατροπή της Δηλιακής συμμαχίας σε Αθηναϊκή ηγεμονία έθετε σε κίνδυνο την ύπαρξη της ισορροπίας των δυνάμεων των ελληνικών πόλεων κι είχε ως άμεσο αποτέλεσμα να κάνει τους συμμάχους επιφυλακτικούς ως προς την αθηναϊκή πολιτική.
Αν και ήταν σύγχρονος με τα γεγονότα που εξιστορούσε ο Θουκυδίδης, μπόρεσε να διακρίνει τις αιτίες από τις αφορμές του πολέμου και να προβλέψει ως ένα βαθμό τα αποτελέσματά του.

Η ύπαρξη της δυαρχίας των μεγαλύτερων πόλεων της εποχής, της Αθήνας και της Σπάρτης, η αντίθεση των αρχών του πολιτεύματός τους και οι πολιτισμικές διαφορές στον τρόπο ζωής και σκέψης δημιουργούσαν αναπόφευκτα μια φυσική εχθρότητα σε επίπεδο ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Οι αρχαίοι είχαν συνείδηση αυτών των αντιθέσεων οι οποίες συνοψίζονται στη δημηγορία των Κορινθίων προς τους Σπαρτιάτες, όπως μας την παραδίδει ο Θουκυδίδης (Iστοριών 1.70-71).

Ο πόλεμος διεξάχθηκε με πρωτοφανή ένταση και είχε αρνητικές επιπτώσεις στην πολιτικο-οικονομική και κοινωνική ζωή της Αθήνας. Η αθηναϊκή ηγεμονία καταλύθηκε κυρίως, όταν η σπαρτιατική πολιτική κατά την τελευταία περίοδο του πολέμου ευνόησε τη διαρκή ανάμιξη της Περσίας στα εσωτερικά της Ελλάδας. Η Αθήνα έπαψε να αποτελεί τη σημαντικότερη οικονομική δύναμη της εποχής· η ύπαιθρος ερήμωσε, τα μεταλλεία του Λαυρίου έπαψαν να λειτουργούν, η εμπορική κίνηση του Πειραιά ελαττώθηκε σημαντικά. Οι αποτυχίες στον πόλεμο κλόνισαν το δημοκρατικό πολίτευμα και οδήγησαν σε ολιγαρχική μεταρρύθμιση το 411/0 π.Χ. και σε προσωρινή κατάλυσή του το 404/3 π.Χ. Επέφεραν την ανατροπή των αξιών και χαλάρωσαν τα ήθη της κοινωνίας, όπως διαφαίνεται κυρίως μέσα από τις τραγωδίες του Ευριπίδη και τις κωμωδίες του Αριστοφάνη.