Ένα γράμμα γύρω από τον υπερρεαλισμό

[Γράμμα του Οδυσσέα Ελύτη στον Γιώργο Θεοτοκά]
...(3) Έρχομαι τώρα, παρακάτω, στις σχέσεις του Υπερρεαλισμού με το Ρομαντισμό, τον "μέχρις εσχάτων Ρομαντισμό", που αντιπροσωπεύει, όπως λες, ο πρώτος. Αυτό δεν το αμφισβητώ μια και είναι αλήθεια, μια και οι ίδιοι οι οπαδοί του το παραδέχονται και το διακηρύσσουν. Φοβούμαι όμως πως η φράση μας αυτή θα παρεξηγηθεί εδωπέρα, και θα δεις να την επαναλαμβάνουν ρηχά και ανυπόφορα όλοι. Γιατί τους δίνει ένα εύκολο καλούπι που χωράει όλες τους τις ανησυχίες και τους προσφέρει μια λύση αποναρκωτική. Θα μιλούν για ένα νέο Ρομαντισμό, όπως για ένα νέον Κλασικισμό, και, στην αντίληψή τους, η διαφορά αυτή θα περιορίζεται σε μια χρονική μετατόπιση ενός και του ίδιου φαινομένου. Το τρομερό, το βαθύ, το ριζικά επαναστατικό και προσαρμοσμένο στο σύγχρονο άνθρωπο περιεχόμενο του νέου αυτού Ρομαντισμού θα το αφήσουν μ' ελαφρή συνείδηση στο περιθώριο.

(4) Σημειώνεις ακόμη, αγαπητέ μου Θεοτοκά, πως δεν πιστεύεις καθόλου στο μέλλον της αυτόματης γραφής και της εφιαλτικής ζωγραφικής. Αλλά ούτε εγώ δεν πιστεύω, και εδώ είναι ένα σημείο που διαφωνώ με το φίλο μου Ανδρέα Εμπειρίκο. Ο Υπερρεαλισμός πέρασε από την αυτόματη γραφή, έφτασε όμως να διαμορφώσει έναν νέο τρόπο του νοείν και, συνεπώς, μια νέα λειτουργία ψυχική στον τρόπο της διατύπωσης που συμβιβάζεται μ' εκείνο που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε διαύγεια του συναισθήματος.
Λίγο ως πολύ, όλοι έχουν ξεπεράσει τον αυτοματισμό. Έχω δει χειρόγραφα του Eluard με πολλές διορθώσεις και ξέρω πως ο Tzara μεταχειρίζεται και λεξικά ακόμη. Αυτό δεν έχει σημασία. Ούτε πάλι, θέλω να νομίσεις πως δεν πιστεύω στο "γεγονός" της αυτόματης γραφής και στην αποτελεσματικότητά του. Και το λέω αυτό επειδή πολλοί δυσπιστούν, κι εσύ ακόμη, όπως θυμάμαι ότι μου έλεγες κάποτε για τον Εμπειρίκο. Ωστόσο, μπορώ να σε διαβεβαιώσω πως πολλά ποιήματα, που δημοσίεψε τώρα τελευταία ο Εμπειρίκος, τα' χει γράψει μπροστά μου d' un jet, όπως λένε, κι ότι εγώ ο ίδιος έχω γράψει πλήθος ανάλογα ποιήματα μπροστά σε φίλους μου, με τη διαφορά ότι δεν τα δημοσίευσα κι ούτε θα τα δημοσιεύσω ποτέ μου, επειδή νομίζω, απλούστατα πως μέσα σ' αυτό το λαμπρό υλικό χρειάζεται πάντοτε μια επέμβαση βουλητική, αν θέλεις, που θα εξουδετερώνει τα παράσιτα και θα κατευθύνει από κάποιο σημείο προς κάποιο άλλο σημείο τη ροή αυτή. Να κάτι που, και μόνο γι' αυτό, δε θα με δέχονταν ποτέ οι Υπερρεαλιστές.

(Απόσπασμα από το γράμμα του Οδυσσέα Ελύτη στο Γιώργο Θεοτοκά, 1938, παράγραφος 4)